HET ONTSTAAN VAN HET CHASSIDISME

Wie ooit in Jeruzalem is geweest kent de zwarte figuren met een hoed op die staan te wiegen voor de Klaagmuur, of met haastige tred zich reppen naar een van de tientallen kleine synagogen.
Maar ook tot wie er niet geweest is zijn zulke beelden doorgedrongen via de televisie.
Minder bekend is dat veel van deze mannen aanhangers zijn van het Chassidisme, een beweging die in de 18de eeuw in Polen ontstond en van daaruit zich verspreidde in de hele Ashkenazisch Joodse wereld: die van oost- en midden Europa.
Die wereld, die rijke cultuur werd volledig uitgeroeid door de Nazi's, en heeft zich in Oost Europa nooit meer hersteld.
Het gedachtengoed verhuisde naar Israël, en ook in Amerika en Canada, Amsterdam en Antwerpen heeft het Chassidisme vaste voet gekregen. Maar de ontwikkeling van geloof en spiritualiteit is onlosmakelijk verbonden met de cultuur waar men in leeft. Moderniseert of verdwijnt de cultuur dan verandert de mens, en dus zijn religie.

Hoe is Chassidisme ontstaan? Daarvoor moeten we terug naar de 17de eeuw, toen Israël Ben Eliëzer, beter bekend als de Baal Shem Tov (meester van de goede naam), of de acroniem 'Besht' (1698-1760) werd geboren in Okopy, nu een deel van de Ukraïne.
Israël was van nature een mysticus die niets liever deed dan in de natuur contact zoeken met God.
Zijn vrome ouders stierven jong, en Israël was niet vaak meer op school te vinden. Hij was het gelukkigst zwervend in de uitgestrekte bossen.
Niemand wist precies wat er met hem aangevangen moest worden, en toen hij ouder werd verdiende hij jarenlang de kost als hulpje van onderwijzers: kinderen naar school brengen en weer thuis afzetten.
Maar het duurde nog tot 1734 voor zijn buitengewone gaven, en ongetwijfeld ook zijn charisma hem volgelingen bezorgde. De nieuwe beweging heette het 'Chassidisme', wat ongeveer 'getrouwen' betekent.

Wat de 'Besht' zo bijzonder maakte - en ook erg omstreden bij tijdgenoten - was zijn nadruk op de innerlijke beleving en het directe contact met God. Dat is iets wat is weggelegd voor iedereen, en niet alleen voor Torah-geleerden.
Zijn tegenstanders vonden hem veel te vrijzinnig, maar juist in een cultuur waarin veel joden door hun harde levensomstandigheden niet in staat waren veel te studeren, was de mystiek, zijn nadruk op de vreugde van het geloof en zijn respect voor elk mens een bevrijding.
Rondom de 'Besht' ontstonden vele wonderverhalen.
Het is zeer waarschijnlijk dat hij helderziend was en een healer en dat hij tijdens zijn leven veel onverklaarbare dingen deed, waarbij de geheimen van de Naam van God een rol speelden.
Bij zijn dood in 1760 liet de Besht een rijke geestelijke erfenis na, die werd opgepakt door enkelen van zijn volgelingen, die ieder hun eigen 'school' begonnen.
Uit die vaak heel verschillende richtingen ontstonden dynastiën die elk genoemd werden naar hun stichter.
Het Chassidisme bloeide en verspreidde zich na enkele generaties over heel oost- en midden Europa, en zorgde voor een kleurrijke geschiedenis die door Martin Buber en recenter door Elie Wiesel prachtig is beschreven.
Er is een enorme hoeveelheid Chassidische wijsheden en korte en langere verhalen die hun oorsprong vinden in deze warme en Messias-gerichte beweging die een enorme invloed heeft gehad op de joodse cultuur.
De voertaal was, en is nog steeds, het Jiddisj, een taal die geschreven wordt met Hebreeuwse letters maar een mengeling is van middeleeuws Duits, slavische talen en Hebreeuws.

Het Chassidisme is zeker niet uitgestorven en ook al is de cultuur zoals hij in Europa bestond vernietigd door de Nazi's, in sommige Chassidische groepen in Israel, Europa en Amerika is de cultuur herrezen en de vitaliteit nog altijd aanwezig. De structuur is hetzelfde als in het begin: een ' Rebbe' staat aan het hoofd van vaak honderden of duizenden volgelingen, en ook al leven die volgelingen vaak verspreid over de wereld, de Rebbe is het centrum van hun bestaan, en een 'farbrengen', of een 'Tish' - een vrolijke bijeenkomst met de Rebbe wordt door zoveel mogelijkvolgelingen bijgewoond.
De laatste decennia is het Chabad-Chassidisme sterk in opkomst. Veel jongeren voelen zich weer aangetrokken tot het traditionele leven en de krachtige spiritualiteit van deze vorm van Jodendom. Uiterlijk mag het er zwart en orthodox uitzien, maar innerlijk gaan de Chassidim nog steeds 'dansend naar God' .