WAAROM?

Naar: Peninnah Schram, 'Tales of Elijah the Prophet'

De wereld zit niet logisch in elkaar. We hebben geen antwoord op het kwaad in de wereld, en geen verklaring voor het 'waarom' van veel wat ons overkomt. We vragen het aan God, aan het lot, of we gooien het op ons Karma.
Hoe het ook zij, soms zijn er uit universele belevenissen volksverhalen ontstaan, met een thema dat steeds in een andere culturele setting terugkomt.
Hier is zo'n verhaal over 'waarom' uit de joodse traditie. De hoofdpersoon is de profeet Elia, die in de Ashkenazische (oost Europese) traditie in veel volksverhalen en traditionele gebruiken een rol speelt.

In een zeker stadje leefde een vrome en goede man, Reb Shmuel ben Yosef.
Hij vertrouwde God en accepteerde wat hem en zijn familie overkwam - meestal.
Maar soms was hij verbijsterd door wat er met anderen gebeurde. "waarom, God", riep hij dan, "waarom laat u zulke dingen gebeuren? Help me om het te begrijpen, want ik zie de mooie dingen niet meer omdat alles vertroebeld is." En Reb Shmuel bad dat hij de profeet Elijah mocht ontmoeten, omdat die hem zou kunnen vertellen hoe het met de schepping in elkaar zat.
En zo gebeurde het dat hij op een dag een vreemdeling tegenkwam die zei "ik ben Elia. Wat wou je me vragen?"
Reb Shmuel antwoordde: "Mijn wereld is donker geworden, en ik heb behoefte aan inzicht, zodat ik de wonderen van de schepping weer kan zien."
"Je mag met me mee", zei Elia, "maar je moet me beloven dat je geen vragen zult stellen, ook al is dat wat ik doe volkomen onbegrijpelijk voor je." Dat beloofde Reb Shmuel.

En zo kwamen ze samen bij een huisje waar een arme man en zijn vrouw woonden. Hun enige bezit was een koe, maar zij onvingen de vreemdelingen hartelijk, en gaven hen te eten van het weinige wat ze hadden.
's Morgens voor ze vertrokken gaf Elia een teken, en de koe stierf.
Reb Shmuel was verbijsterd, en hij mompelde: "nou, dat is een mooie manier om de gastvrijheid van die mensen te belonen!"

Elia herinnerde hem aan zijn belofte en gaf geen verklaring.
Die avond kwamen ze bij de villa van een rijke man, en klopten aan. Ze kregen een plaats om te slapen, maar geen eten en ze gingen met honger naar bed.
's Morgens zag Elia dat er een ontwortelde boom lag bij het huis. Hij gaf een teken, en de boom stond weer rechtop, steviger geworteld dan tevoren.
En weer had Reb Shmuel vragen, want waarom moest die rijke wrek beloond worden?
Elia deed er het zwijgen toe.
Aan het eind van die dag kwamen ze bij een synagoge in een andere stad, waar alles prachtig en rijkelijk versierd was. Maar niemand nodigde het tweetal uit voor de nacht, en ze sliepen op harde banken in de synagoge. De volgende morgen zei Elia: "Moge God jullie allemaal tot leiders maken."
De avond daarop bereikten ze een kleine gemeenschap van vriendelijke mensen die hen verwelkomden en een feestmaal voor hen klaarmaakten. In de ochtend zei Elia tegen de gemeente: "Moge God jullie zegenen met alleen één leider."
Reb Shmuel wachtte tot ze weer op weg warten, en toen riep hij uit: "Nu is het genoeg! Ik kan dit niet verdragen, zoveel onrecht. Alstublieft, vertel me wat u hebt gedaan en waarom, want het lijkt steeds precies het omgekeerde van wat mensen verdienen.
Eliah zei: "luister goed, mijn vriend. Herinner je je het arme echtpaar waarvan de koe stierf? De vrouw zou diezelfde dag overlijden, dus ik bad tot God om inplaats daarvan de koe te nemen.
De boom bij het huis van de gierige rijkaard zette ik overeind, omdat hij anders de verborgen schat tussen de wortels zou hebben gevonden.
Mijn wens aan de rijke gemeenteleden was geen zegen maar een vloek, want in een groep waar iedereen leider is ontstaat voortdurend ruzie en kan er nooit een beslissing genomen worden.
Bij de arme gemeente was het een zegen om ze één leider toe te wensen, want bestuurd worden door één wijze leider is beter dan een groep malloten aan de macht."
Voor Elia vertrok zei hij tegen Reb Shmuel: "Onhou dit, mijn vriend: wanneer je een slecht mens ziet die het voor de wind gaat, weet dan dat zijn slechte gedrag zich ooit tegen hem zal keren. Enals je rechtvaardige mensen zien die het moeilijk hebben, weet dan dat ze een erger lot bespaard wordt. Twijfel daar niet aan. Je kunt Gods bedoelingen niet altijd begrijpen."
Elia vertrok, en Reb Shmuel ging naar huis en zag de wonderen van de wereld met nieuwe ogen.